Η πραγματικότητα είναι πιο δυνατή από τους ερμηνευτές της..

Του Δημητρη Αθηνακη*
«Λαός που δεν ξέρει το παρελθόν δεν έχει κανένα μέλλον». Αυτή η φράση, σε διάφορες παραλλαγές (και παραλογές;), πολλάκις διατρέχει οξυμένα αίματα και θερμές κεφαλές. Οπως επίσης, άλλο τόσο, γίνεται όπλο σε χέρια επικίνδυνα και περί άλλα τυρβάζοντα.
Είναι δύσκολο να διαφωνήσει κάποιος ότι το ζήτημα της καταγραφής του παρελθόντος δεν μπορεί παρά ν’ αποτελεί μιαν αδηφάγο ενασχόληση. Στην ίδια λογική όμως κινείται και η πρόσληψη των αντίστοιχων πορισμάτων από πάσα κατεύθυνση. Οι απ’ τους νικητές καταγεγραμμένη Ιστορία έχει προφανώς την αίγλη που προσδίδει μάλλον εθνική περηφάνια, αλλά οι ηττημένοι θα μείνουν βαλτωμένοι σε μιαν άγνοια, αφού η δική τους Ιστορία θα είναι πιθανόν, αθέλητα ή ηθελημένα, ελλιπής ή παραποιημένη. Μένει ωστόσο και το κρυμμένο, εκούσια ή ακούσια, παρελθόν που θέλει (ή πρέπει) να εμφανιστεί.
Ο Eduardo Galeano στους «Καθρέφτες» (εκδ. Πάπυρος) επιχειρεί και καταφέρνει ακριβώς αυτό: να φέρει στην επιφάνεια στοιχεία της παγκόσμιας Ιστορίας, της Ιστορίας των ανθρώπων, που δύσκολα θα μπορούσε κανείς να περισυλλέξει, πόσω μάλλον σ’ ένα ενιαίο βιβλίο των εξακοσίων μικρών αφηγημάτων. Με γλώσσα απόλυτα κατανοητή –κάτι που οφείλεται σίγουρα και στη μεταφράστρια (Ισμήνη Κανσή)– με ποιητικές εξάρσεις ή λαϊκότροπο λόγο, ο συγγραφέας δίνει ένα μάθημα Ιστορίας χωρίς ούτε μια στιγμή να κλείνει το μάτι προς τη μια ή την άλλη κατεύθυνση, αναλόγως περιεχομένου.
Κανείς βεβαίως δεν μπορεί να ισχυριστεί πως οι «Καθρέφτες» είναι η επιτομή της ανθρώπινης Ιστορίας· είναι εντούτοις ένας ικανός τρόπος να αναθεωρήσουμε τη θέαση των πραγμάτων, μικρών και μεγάλων, αποτελεί ένα βήμα επαναπροσδιορισμού της ελάχιστης λεπτομέρειας που θα μας βοηθούσε ν’ αποκαλύψουμε, εις εαυτούς και αλλήλους, τον ίδιο τον άνθρωπο. Αυτονόητο παραμένει πως η Ιστορία δημιουργείται και καταγράφεται από ανθρώπους. Πλάι με τις παντοειδείς και πανταχού παρούσες Ιστορίες, ίσως θα έπρεπε να ρέει ένα κείμενο όπου τον πρώτο λόγο θα είχε η προσπάθεια να κατανοηθούν οι δημιουργοί των καταστάσεων. Μπορεί ο Galeano να πέφτει κάποτε στην παγίδα του «κουτσομπολιού», είναι δύσκολο όμως να του αρνηθούμε τον μεγάλο κόπο να χωρέσει στις σελίδες του την ανυποχώρητη επιθυμία να σταθεί απέναντι σ’ ό,τι αποκόπτει τον άνθρωπο απ’ την έννοια του συνανθρώπου, θέτοντας ταυτόχρονα, μ’ αυτό του το εγχείρημα, το ζήτημα της παρουσίας του σύγχρονου διανοούμενου. Αυτό όμως είναι ένα άλλο μεγάλο ζήτημα...
* Ο κ. Δημήτρης Αθηνάκης είναι ποιητής, μεταφραστής και επιμελητής εκδόσεων.

www.kathimerini.gr