Κάποτε βρισκόταν στην κορυφή της λίστας καταζητούμενων του FBI. Ζούσε στη σκιά της κοινωνίας αλλάζοντας συχνά κρησφύγετα και οι αποκαλύψεις του απειλούσαν με κατάρρευση την κυβέρνηση των ΗΠΑ. Για κάποιους ήταν «προδότης» και για άλλους «ήρωας». Σύμφωνα με τον υπουργό Εξωτερικών Χένρι Κίσιντζερ, ήταν «ο πιο επικίνδυνος άνθρωπος στην Αμερική»: ένας πολίτης που δεν μπορούσε να πει ψέματα.
Το 1971 ο Ντάνιελ Έλσμπεργκ, πρώην στρατιωτικός αναλυτής του ινστιτούτου RAND και σύμβουλος των υπουργείων Άμυνας και Εξωτερικών, διοχέτευσε στις εφημερίδες 47 τόμους με απόρρητα έγγραφα της CIA. Επρόκειτο για μια έρευνα σχετικά με τον πόλεμο στο Βιετνάμ που είχε ζητήσει ο υπουργός Άμυνας, Ρόμπερτ ΜακΝαμάρα. Η έρευνα είχε ολοκληρωθεί το 1968 και ονομάστηκε «Pentagon Papers» («Έγγραφα του Πενταγώνου»). Σε αυτά αποκαλυπτόταν ότι η αμερικανική κυβέρνηση γνώριζε πως ο πόλεμος στο Βιετνάμ είναι χαμένη υπόθεση και ότι η παράταση των συγκρούσεων θα κόστιζε χιλιάδες ζωές ακόμα. Η έρευνα όμως έγινε με σκοπό να παραμείνει κρυφή.
Ήταν μια εξομολόγηση πίσω από κλειστές πόρτες. Με τη βοήθεια του πρώην συναδέλφου του στη RAND Corporation, Άντονι Ρούσο, της γυναίκας του και των δύο παιδιών του, ο Έλσμπεργκ φωτοτύπησε 7.000 σελίδες απόρρητων εγγράφων. Αφού απευθύνθηκε μάταια στους γερουσιαστές Γουίλιαμ Φουλμπράιτ και Τζορτζ ΜακΓκόβερν, διοχέτευσε τα «Pentagon Papers» στους «New York Times». Στις 13 Ιουνίου του 1971 δημοσιεύτηκαν τα πρώτα εννιά κομμάτια των εγγράφων.
Με παρέμβαση της κυβέρνησης Νίξον και έπειτα από δικαστική εντολή απαγορεύτηκε στους «Times» η έκδοση της υπόλοιπης έρευνας για δεκαπέντε μέρες. Τότε ο Έλσμπεργκ έδωσε τα έγγραφα στην «Washington Post» και σε άλλες 17 εφημερίδες ώστε να μη σταματήσει το τσουνάμι των αποκαλύψεων. Η αποφασιστικότητα του Έλσμπεργκ φούντωσε το αντιπολεμικό κίνημα της εποχής, συνέβαλε στο μετέπειτα τερματισμό των συγκρούσεων στο Βιετνάμ και οδήγησε την κυβέρνηση Νίξον σε εγκλήματα –και σκάνδαλα– που της κόστισαν αργότερα την εξουσία. Ένας άντρας κατάφερε να αλλάξει το ρου της ιστορίας.
ΤΑ ΙΔΙΑ ΨΕΜΑΤΑ
Τέσσερις δεκαετίες πέρασαν από τότε και ο Έλσμπεργκ δεν έχει σταματήσει να υπερασπίζεται τη δύναμη της αλήθειας. Στα 78 του χρόνια σήμερα, γυρίζει την Αμερική για να προωθήσει το υποψήφιο για Όσκαρ ντοκιμαντέρ «O πιο επικίνδυνος Αμερικανός» («The most dangerous man in America») που περιγράφει την ιστορία των «Pentagon Papers». Έπειτα από τρεις μήνες επαφών και αρκετές αναβολές συνάντησα τον Έλσμπεργκ στη Νέα Υόρκη. Θα μου αφιέρωνε δύο ώρες για ένα ταξίδι στον κόσμο του, εκεί όπου ο ηρωισμός συχνά επιβραβεύεται με μοναξιά.
Με περίμενε στο λόμπι του ξενοδοχείου «Warwick», στο κέντρο του Μανχάταν. Με υποδέχτηκε με ταλαιπωρημένο πρόσωπο, ένα βιαστικό χαμόγελο και ασθενική χειραψία. Τα μάτια του, κρυμμένα πίσω από αυλάκια που σχημάτιzαν οι ρυτίδες, ήταν υγρά και μελαγχολικά. Έμοιαζαν κουρασμένα. Σαράντα χρόνια μετά, ο Έλσμπεργκ βλέπει την ιστορία να επαναλαμβάνεται, με την Αμερική να εγκλωβίζεται σε δύο αναίτιους πολέμους. Όμως τώρα, αντί για την έκρηξη, η κοινωνία επιλέγει τη σιωπή και ο Έλσμπεργκ νιώθει περισσότερο μόνος. «Δυστυχώς αισθάνομαι ότι ο Oμπάμα λέει ψέματα. Δεν πρόκειται να αποσυρθεί από το Ιράκ ούτε θα σταματήσει να στέλνει στρατεύματα στο Αφγανιστάν», λέει. «Όλα μοιάζουν με την υπόσχεσή του ότι θα κλείσει σε ένα χρόνο το Γκουαντάναμο. Μια υπόσχεση που αθέτησε».
Αντίστοιχα ψέματα για το Βιετνάμ έλεγε και ο Νίξον. Ποιος σου είπε ότι διαφέρει ο Oμπάμα από τον Νίξον; O Oμπάμα είναι απλά ο διαχειριστής μιας αυτοκρατορίας. Λέει ότι είναι εναντίον των ανόητων πολέμων. Αλλά δεν υπάρχει πιο ανόητος πόλεμος από αυτόν στο Αφγανιστάν. Έχεις ένα λαό που εδώ και αιώνες απωθεί ξένους κατακτητές με επιτυχία. Oι Βρετανοί και οι Σοβιετικοί απέτυχαν να τους νικήσουν. O Μέγας Αλέξανδρος χρειάστηκε τρία χρόνια για να περάσει από εκεί και τα στρατεύματά του δέχτηκαν τεράστιες απώλειες. Αυτός είναι λοιπόν ο πόλεμος στον οποίο ο Oμπάμα θέλει να μας δείξει τον ανδρισμό του; Στο Αφγανιστάν θέλει να βάλει την υπογραφή του;
Κατά τη διάρκεια του πολέμου στο Βιετνάμ ο κόσμος αντέδρασε. Σήμερα γιατί οι περισσότεροι σιωπούν; O κόσμος ξεχνάει... Στο Βιετνάμ πάντως ο πόλεμος έφτασε στο σπίτι κάθε οικογένειας. Η επιστράτευση και ο μεγάλος αριθμός των νεκρών επηρέασαν όλη τη χώρα. Στο Ιράκ ή το Αφγανιστάν δεν έχουμε τον ίδιο αριθμό θυμάτων. Μπορεί να υποφέρουν και να σκοτώνονται άμαχοι, αλλά κανείς εδώ δεν νοιάζεται πραγματικά γι’ αυτούς. Είναι χαρακτηριστικό της ανθρώπινης φύσης να αδιαφορεί αν πεθαίνει κάποιος που έχει άλλο χρώμα ή άλλη εθνικότητα.
Αυτός είναι ο μεγαλύτερός σας φόβος, η αδιαφορία των ανθρώπων; Με τρομάζει το ενδεχόμενο ενός πυρηνικού πολέμου. Αμερική και Ρωσία βρίσκονται με το χέρι στη σκανδάλη. Για ασήμαντη αφορμή, από ένα λάθος συναγερμό, μπορεί να οδηγηθούμε στην καταστροφή.
ΤO ΡΙΣΚO ΤOΥ ΗΡΩΑ
O Ντάνιελ Έλσμπεργκ φλέρταρε με την καταστροφή της προσωπικής του ζωής. Όταν αποκάλυπτε τα «Pentagon Papers», κινδύνευε με 115 χρόνια φυλάκιση. Το ένταλμα της σύλληψής του τον Ιούνιο του 1971 το είχε υπογράψει η Βενέττα Τασσοπούλου, δικαστής ελληνικής καταγωγής. O Έλσμπεργκ όμως αποφάσισε να ρισκάρει. Τον είχε εμπνεύσει η αυταπάρνηση των νεαρών Αμερικανών Μπομπ Ίτον και Ράντι Κέλερ που προτίμησαν να φυλακιστούν παρά να υπηρετήσουν τη θητεία τους στο Βιετνάμ.
Για δύο χρόνια ο Έλσμπεργκ ζούσε μια διπλή ζωή. Συμμετείχε στο αντιπολεμικό κίνημα στο πλευρό των Νόαμ Τσόμσκι και Χάουαρντ Ζιν, ενώ συνέχιζε το έργο του ως σύμβουλος σε θέματα του Βιετνάμ. Το 1971 έζησε μισό μήνα σε κρησφύγετα μέχρι να μοιράσει στον Τύπο τα αντίγραφα των «Pentagon Papers» και έπειτα παραδόθηκε στις αρχές. Η κυβέρνηση Νίξον προσπάθησε να τον δικάσει για παράβαση του νόμου περί κατασκοπίας (Espionage Act). Έχασε όμως τη δίκη όταν αποκαλύφθηκε ότι πράκτορες της CIA διέρρηξαν το γραφείο του ψυχιάτρου του Έλσμπεργκ για να βρουν στοιχεία εναντίον του. Αυτή ήταν η αρχή παράνομων μεθόδων που χρησιμοποίησε η κυβέρνηση Νίξον και οδήγησαν αργότερα στο σκάνδαλο Watergate.
Πώς αλλάζει η ζωή σου όταν αποκαλύπτεις ένα τόσο μεγάλο μυστικό; Η ψυχολογική πίεση είναι τεράστια. Καταρρέει η εικόνα που είχες για ανθρώπους που σεβόσουν και θαύμαζες. Όταν αποκαλύπτεις, χάνεις τη δουλειά σου και βρίσκεσαι μόνος. Σε εγκαταλείπουν πολλοί φίλοι σου. Είναι σαν να ζεις εξόριστος στον τόπο σου.
Τι σας παρακίνησε να πείτε την αλήθεια τη στιγμή που κινδυνεύατε να τα χάσετε όλα; Αυτό που σε παρακινεί είναι η ανάγκη να προστατέψεις τον κόσμο, όταν βλέπεις ότι απειλούνται ζωές. Στη δική μου περίπτωση είδα ότι ο πόλεμος στο Βιετνάμ θα συνεχιζόταν και θα γινόταν μεγαλύτερος και πιο αιματηρός. O Νίξον ήλπιζε ότι θα τελείωνε τον πόλεμο με νίκη. Αυτό όμως ήταν αδύνατο. Στην πορεία θα πέθαιναν άδικα χιλιάδες. Όταν αποφάσισα όμως να κάνω γνωστά τα έγγραφα, δεν ήμουν σίγουρος ότι η πράξη μου θα οδηγούσε στο τέλος του πολέμου.
Πώς μπορείς να ρισκάρεις την ελευθερία σου, όταν δεν ξέρεις ότι το σχέδιό σου θα πετύχει; Όταν ρισκάρεις, δεν χρειάζεται να είσαι σίγουρος. Αρκεί να υπάρχει η ελπίδα ότι αυτό που κάνεις θα σώσει ζωές.
Τι είναι πιο εύκολο: να πάρεις ένα όπλο και να πολεμήσεις ή να αποκαλύψεις ένα μεγάλο σκάνδαλο που απειλεί ζωές; Το κουράγιο στο πεδίο της μάχης είναι κάτι το σύνηθες. Το κοινωνικό θάρρος όμως σπανίζει. Η κοινωνία μάς υπαγορεύει ότι είναι καθήκον και υποχρέωσή μας να πολεμήσουμε για να την υπερασπιστούμε. Η χώρα μας απαιτεί να πάρουμε ένα όπλο στα χέρια και επιβραβεύει τους στρατιώτες με μετάλλια ανδρείας. Στην καθημερινότητα όμως κανείς δεν πρόκειται να σε στηρίξει όταν αποκαλύπτεις τα ένοχα μυστικά μιας επιχείρησης. Ακόμα κι αν με την πράξη σου προφυλάσσεις την κοινωνία. Στην περίπτωσή μου ήξερα τι να περιμένω. Δεν είχα την ψευδαίσθηση ότι θα με χειροκροτήσουν.
Γιατί σας φοβόταν ο Νίξον; O Νίξον φοβόταν ότι είχα στην κατοχή μου περισσότερα μυστικά έγγραφα, όχι απλά τα «Pentagon Papers». Νόμιζε ότι είχα έγγραφα που αποκάλυπταν τις πυρηνικές απειλές του στο Βόρειο Βιετνάμ και την πρόθεσή του να εισβάλει στην Καμπότζη και το Λάος. Ήταν έγγραφα που περιείχαν σκληρές, απερίσκεπτες, τρελές ιδέες που η διοίκηση του Νίξον ήθελε να κρατήσει κρυφές από τον αμερικανικό λαό.
Αν γυρνούσατε πίσω το χρόνο, θα κάνατε κάτι διαφορετικά; Εύχομαι να είχα αποκαλύψει το 1964 κάποια από τα έγγραφα που είχα ήδη στην κατοχή μου. Τότε ίσως να μη γινόταν καν ο πόλεμος. Εύχομαι ακόμη το 1969 να μην πήγαινα στη Γερουσία που δεν έκανε τίποτε, αλλά να πήγαινα κατευθείαν στους «New York Times». Αλλά και πάλι νομίζω ότι τα κατάφερα αρκετά καλά.
TAXYΔΡΟΜΟΣ
www.tanea.gr
No comments:
Post a Comment