«Αφιερώνω αυτό το βιβλίο...»

Λίγο η ευαίσθητη φύση τους, λίγο η ευγνωμοσύνη που νιώθουν για τους οικείους τους οδηγούν πολύ συχνά τους δημιουργούς στο να αφιερώνουν τα έργα τους σε αγαπημένα πρόσωπα. Η Ιστορία, όμως, συχνά ανατρέπει τα δεδομένα... Σε αντίθεση με τις μουσικές, οι συγγραφικές αφιερώσεις είναι λιγότερο γνωστές, κάτι που οφείλεται στη διακριτική φύση τους. Πρόκειται για λίγες λέξεις στις πρώτες σελίδες ενός βιβλίου, οι οποίες συχνά είναι και οι λιγότερο αναγνωσμένες ?ακόμη και των μεγαλυτέρων δημιουργών. Ο μέσος αναγνώστης τις προσπερνά, εκτός από εκείνους που είναι μυημένοι στα συγγραφικά παιχνίδια όλο νόημα. 

Δεν φέρουν όλα τα βιβλία αφιερώσεις· όμως, αρκετά έχουν ανάμεσα στις πρώτες σελίδες τους μια μικρή φράση ή, σπανιότερα, μια παράγραφο που αποκαλύπτει πολλά περισσότερα για τον συγγραφέα από ένα αναλυτικό βιογραφικό σημείωμα.

Σε έναν ταξιδιωτικό οδηγό για τη Μολδαβία ο συγγραφέας αφιερώνει: «Αγαπημένη μου, σε κάθε λόφο, σε κάθε βουνοπλαγιά, κάτω από τους πιο σκοτεινούς ουρανούς, η ανάμνησή σου υπήρξε η πιο πιστή μου σύντροφος... Πιο πιστή από ό,τι υπήρξες εσύ...».

Οι διασημότερες αφιερώσεις στον κόσμο ανήκουν, βεβαίως, στους διασημότερους συγγραφείς. Αν και ο Λέον Βερτ ήταν ένας αναρχικός συγγραφέας που έζησε και έγραψε στις αρχές του 20ού αιώνα, η Ιστορία τον θυμάται περισσότερο γιατί ο Σεντ Εξιπερί τού αφιέρωσε τον «Μικρό πρίγκιπα», ένα βιβλίο που σήμερα συγκαταλέγεται ανάμεσα στα παγκόσμια μπεστ σέλερ όλων των εποχών. Η αφιέρωση του «Μικρού πρίγκιπα» -η γνωστότερη στη σύγχρονη λογοτεχνία- αποτελείται από μια ολόκληρη παράγραφο, στην οποία ο Σεντ Εξιπερί γράφει: «Ζητώ συγγνώμη από τα παιδιά, που αφιέρωσα αυτό το βιβλίο σε έναν μεγάλο. Εχω μια σοβαρή δικαιολογία: Αυτός ο μεγάλος είναι ο πιο καλός φίλος που έχω στον κόσμο...», ενώ πιο κάτω συμπληρώνει: «Αυτός ο μεγάλος ζει στη Γαλλία, όπου πεινάει και κρυώνει. Χρειάζεται, στ' αλήθεια, μια παρηγοριά».

Ο Βερτ, πράγματι, εκείνην την εποχή (Β' Παγκόσμιος Πόλεμος) βρισκόταν στο χωριό του, αποκλεισμένος και μόνος. Ο Εξιπερί γύρισε το 1943 στην Ευρώπη για να προσφέρει τις υπηρεσίες του ως αεροπόρος αλλά και για να περάσει τον πόλεμο κοντά σε εκείνους που αγαπούσε και «υπέφεραν», όπως είπε. Ομως, δεν πρόλαβε να δει το τέλος του πολέμου, καθώς το αεροπλάνο του χάθηκε κατά τη διάρκεια μιας συμμαχικής αποστολής. 

Παραδόξως, ο Βερτ, στον οποίο ο Εξιπερί είχε αφιερώσει ένα ακόμη βιβλίο, δεν είδε τη συγκινητική αφιέρωση του «Μικρού πρίγκιπα» παρά μόνον αρκετά αργότερα από την τραγική εξαφάνιση του Εξιπερί.

Ομως, οι συγγραφικές αφιερώσεις δεν προέρχονταν πάντα από την καρδιά των συγγραφέων. Οταν άρχισαν να εμφανίζονται τον 18ο αιώνα, αποτελούσαν έναν τρόπο ευχαριστίας των συγγραφέων στους αρωγούς της τέχνης τους. Οι εύποροι και οι ευγενείς αποτελούσαν για αρκετά χρόνια, μεταξύ άλλων, το μεγαλύτερο μέρος του αναγνωστικού κοινού. Δίχως εκείνους, τίποτα δεν ήταν δυνατό και χωρίς ευχαριστίες και αφιερώσεις, οι συγγραφείς κινδύνευαν να μείνουν άγνωστοι και φτωχοί.> κόμα και διάσημοι συγγραφείς όπως η Τζέιν Οστιν, που αφιέρωσε την «Εμα» σε έναν πρίγκιπα, ήταν δύσκολο να ξεφύγουν από τον κανόνα των κολακευτικών σημειωμάτων.

Η εξέλιξη, όμως, και το γεγονός ότι τα βιβλία έγιναν διαθέσιμα στο ευρύτερο κοινό μετέτρεψε τις αφιερώσεις σε αυτό που γνωρίζουμε σήμερα: Ενδείξεις αγάπης, αφοσίωσης, ευχαριστιών ή ευγνωμοσύνης.

Τα τελευταία 100 χρόνια, που θα μπορούσαν να περιγράφουν ως τα κατεξοχήν χρόνια των αφιερώσεων, οι «παραλήπτες» της λογοτεχνικής παραγωγής έχουν αλλάξει.

Αν κανείς προσπαθούσε να μιλήσει για «τάση», τότε ίσως θα ήταν σωστό να πει πως οι αφιερώσεις ξεκίνησαν ως μέσο κολακείας των ευγενών, εξελίχθηκαν σε ρομαντικές αφιερώσεις αγάπης, πέρασαν μια σκοτεινή περίοδο που αφορούσαν μύχια πάθη των συγγραφέων και ωρίμασαν σε «μοντέρνες», νομιμότατες αφιερώσεις στην οικογένεια.

Δεν είναι λίγες οι φορές που και οι αφιερώσεις βιβλίων έχουν υπάρξει ατυχείς: Ο συγγραφέας Πίτερ Κάρεϊ ?που έχει κερδίσει δύο φορές το λογοτεχνικό βραβείο Booker και έχει γράψει, μεταξύ άλλων γνωστών βιβλίων, το «Οσκαρ και Λουσίντα»? ζήτησε από τον εκδοτικό του οίκο να αφαιρέσει από τις μελλοντικές εκδόσεις των επιτυχημένων βιβλίων του τις αφιερώσεις «στην αγαπημένη» του σύζυγο, που έπειτα από ένα επεισοδιακό διαζύγιο είναι πλέον «πρώην».

Σύμφωνα με τους προληπτικούς συγγραφείς, «οι αφιερώσεις τείνουν να είναι μακροβιότερες από πολλούς γάμους». Ετσι, όταν κανείς αφιερώνει, οφείλει να είναι προσεκτικός αν και υπάρχουν παραδείγματα που δεν επιβεβαιώνουν την πρόληψη.

Ο Στίβεν Κινγκ παραμένει -παρά τους εθισμούς του, την εκπληκτική καριέρα του και μια σειρά περίεργων συμπτώσεων που φαίνεται να κυνηγούν τον βασιλιά του λογοτεχνικού τρόμου- χρόνια παντρεμένος με την αγαπημένη του Τάμπιθα Κινγκ, στην οποία αφιερώνει συχνά. Ομως, η γνωστότερη αφιέρωση του Κινγκ είναι ίσως αυτή στον «εκλιπόντα» Ρίτσαρντ Μπάχμαν. Ο Μπάχμαν είναι φανταστικό πρόσωπο, το όνομα του οποίου ο Κινγκ χρησιμοποίησε ως ψευδώνυμο για να υπογράψει μια σειρά από βιβλία. Επρόκειτο για ένα πείραμα. Ο Μπάχμαν σημείωσε επιτυχία -όπως και ο Κινγκ, αν και λίγοι γνώριζαν τότε την αλήθεια. Στο τέλος «του πειράματος», ο Κινγκ δεν μπορούσε παρά να αφιερώσει «στον φίλο» που τον βοήθησε να καταλάβει πόσο καλός συγγραφέας πραγματικά είναι.

Η ιστορία των αφιερώσεων στην οικογένεια είναι πρόσφατη και αποκαλύπτει τις βασικές επιρροές των ευαίσθητων δημιουργών.

Η συγγραφέας φαινόμενο του «Χάρι Πότερ» Τζ.Κ. Ρόουλινγκ, που θεωρείται σήμερα η πιο επιτυχημένη στο είδος και μία από τις πλουσιότερες αυτοδημιούργητες γυναίκες στον κόσμο (με πωλήσεις που μετρούν εκατοντάδες εκατομμύρια αντίτυπα), αφιερώνει τα βιβλία της στην οικογένειά της.

Το πρώτο βιβλίο της σειράς «Ο Χάρι Πότερ και η φιλοσοφική λίθος» είναι αφιερωμένο στην κόρη, τη μητέρα και την αδελφή της Ρόουλινγκ, ενώ το δεύτερο στον παιδικό φίλο της Σον, στον οποίο είχε εκμυστηρευτεί πρώτη φορά τη φιλοδοξία της να γίνει συγγραφέας όταν μεγαλώσει. Η Ρόουλινγκ του αφιέρωσε το βιβλίο για να τον ευχαριστήσει, όπως είπε αργότερα, για τις όμορφες παιδικές αναμνήσεις και για το ότι υπήρξε ο πρώτος άνθρωπος που της είπε πως θα γίνει «επιτυχημένη». Η Ρόουλινγκ συνέχισε την καριέρα της και με άλλες τρυφερές αφιερώσεις, όπως εκείνη στη μικρότερη κόρη της, στην οποία αφιέρωσε «το δίδυμο αδελφάκι της από μελάνι και χαρτί», δηλαδή το έκτο βιβλίο της σειράς, που «γεννήθηκε» την ίδια εποχή.

Λιγότερο γλυκερές, αλλά αρκετά γνώστες και μακάβριες είναι οι αφιερώσεις στην επίσης εξαιρετικά επιτυχημένη σειρά βιβλίων του Λέμονι Σνίκετ, που αποτελεί ψευδώνυμο του συγγραφέα Ντάνιελ Χάντλερ. Τα βιβλία της σειράς «Μια σειρά από ατυχή γεγονότα», που περιλαμβάνει μερικά από τα πιο πολυδιαβασμένα παιδικά βιβλία του αιώνα, φέρουν πάντα αφιερώσεις «στην Μπέατρις». Οι φανατικοί θαυμαστές του γνωρίζουν πως η Μπέατρις είναι η γυναίκα που αγάπησε ο Σνίκετ αλλά αρνήθηκε τον έρωτά του. Μάλιστα, όταν της έκανε πρόταση γάμου, εκείνη του απάντησε γράφοντας ένα βιβλίο διακοσίων σελίδων με τους λόγους για τους οποίους αρνείται να τον παντρευτεί.

Οι αφιερώσεις στην Μπέατρις είναι, το λιγότερο, πρωτότυπες: «Θα είσαι πάντα στην καρδιά μου, στο μυαλό μου και στον τάφο σου...».

Ο Νταν Μπράουν, συγγραφέας του «Κώδικα Ντα Βίντσι», αποτελεί ένα ακόμη παράδειγμα αφοσιωμένου συζύγου συγγραφέα παγκόσμιων μπεστ σέλερ. Ο Μπράουν αφιερώνει στη σύζυγό του τον «Κώδικα Ντα Βίντσι» «περισσότερο από ποτέ» και, ασφαλώς, τόση αφοσίωση δεν είναι τυχαία: Ο Μπράουν γνώρισε την κατά δώδεκα χρόνια μεγαλύτερη σύντροφό του όταν βρισκόταν στην αρχή της καριέρας του. Εκείνη τον βοήθησε με κάθε τρόπο, ακόμα και την περίοδο κατά την οποία η σχέση τους ήταν κρυφή. Η Μπλάιθ εργαζόταν στην Εθνική Ακαδημία Συνθετών στο Λος Αντζελες. Ο Μπράουν τότε είχε εμφανιστεί με μια δοκιμαστική κασέτα με λίγα τραγούδια που είχε γράψει με θέμα «Τα ζώα». Η εξέλιξη ήταν γρήγορη. Το ζευγάρι παντρεύτηκε και επέστρεψε στη γενέτειρα του Μπράουν.

Η Μπλάιθ έγινε μάνατζέρ του και εργάστηκε αποτελεσματικά στην προώθηση του συγγραφέα, που τότε ήταν αφοσιωμένος τραγουδοποιός που έγραφε τολμηρά τραγούδια με θέμα το τηλεφωνικό σεξ και τίτλους όπως «Γλυκιά ηδονή του πόνου». Η στροφή του Μπράουν στη λογοτεχνία έμελλε να είναι πετυχημένη. Η Μπλάιθ είναι εκείνη που είχε πάντοτε πάθος με την τέχνη και ειδικά τον Ντα Βίντσι.

Η ίδια βοήθησε στην εξαντλητική έρευνα για όλα τα βιβλία του και αναγνωρίζεται και επίσημα ως η σιωπηλή δημιουργός των έργων του Μπράουν, που σαρώνουν.?

Σεντ ΕξιπερίΣε έναν αναρχικό συγγραφέα, τον Λέον Βερτ, τον καλύτερο φίλο του σε ολόκληρο τον κόσμο, όπως έγραφε χαρακτηριστικά, αφιέρωσε ο Σεντ Εξιπερί το διάσημο βιβλίο του «Ο μικρός πρίγκιπας.
Λέμονι Σνίκετ«Θα είσαι πάντα στην καρδιά μου, στο μυαλό μου και στον τάφο σου...». Μια σειρά «εμπνευσμένων» αφιερώσεων του Λέμονι Σνίκετ προς τη Μπέατρις έχουν δημιουργήσει ολόκληρη μυθολογία γύρω από τη σχέση τους.
Στίβεν ΚινγκΗ γνωστότερη αφιέρωση του Κινγκ είναι ίσως αυτή στον «εκλιπόντα» Ρίτσαρντ Μπάχμαν. Ο Μπάχμαν είναι φανταστικό πρόσωπο, το όνομα του οποίου ο Κινγκ χρησιμοποίησε ως ψευδώνυμο για να υπογράψει μια σειρά από βιβλία.
Τζ.Κ. ΡόουλινγκΗ πιο επιτυχημένη γυναίκα συγγραφέας των καιρών μας συνηθίζει να αφιερώνει τα βιβλία της σε μέλη της οικογένειάς της. Μοναδική εξαίρεση, ο παιδικός της φίλος Σον, στον οποίο αφιέρωσε το δεύτερο βιβλίο της σειράς Χάρι Πότερ.
Πίτερ ΚάρεϊΟ βραβευμένος δύο φορές με το βραβείο Booker συγγραφέας ζήτησε από τον εκδοτικό του οίκο να αφαιρέσει από τις μελλοντικές εκδόσεις των βιβλίων του την αφιέρωση στην τέως -πλέον- σύζυγό του.
Νταν ΜπράουνΟ συγγραφέας του «Κώδικα Ντα Βίντσι» θα ήταν τουλάχιστον αχάριστος αν δεν αφιέρωνε στη σύζυγό του Μπλάιθ το βιβλίο που τον έκανε διάσημο και πλούσιο. Κι ο λόγος είναι πως χωρίς τη δική της στήριξη μάλλον σήμερα θα ήταν άσημος.
Ο Μπετόβεν αφιέρωσε στον Ναπολέοντα την «Ηρωική Συμφωνία» του, αλλά δεν δίστασε να ανακαλέσει όταν ο Βοναπάρτης έχρισε τον εαυτό του αυτοκράτορα.
Η Τζέιν Οστιν, συντονισμένη κι εκείνη στο πνεύμα των καιρών της, αφιέρωσε το έργο της «Εμα» σε έναν πρίγκιπα.

www.ethnos.gr